روزه گرفتن صحابه و تابعین در روز عاشورا
صحابة کرام رضی الله عنهم روز عاشورا را قبل از فرض شدن رمضان روزه می گرفتند چونکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آنها را به روزه گرفتن اینروز ترغیب نموده بود ولی بعد از فرض شدن رمضان روزه گرفتن عاشورا اختیاری باقی ماند بعضی از صحابه اینروز را روزه می گرفتند و بعضی از آنها روزه نمی گرفتند، آن عده از صحابه رضی الله عنهم که اینروز را روزه می گرفتند عبارتند از: ابوبکر صدیق، عمر فاروق، علی بن ابی طالب، عبدالرحمن بن عوف، ابو موسی اشعری، قیس ابن سعد، اشعث بن قیس، عبد الله بن عباس، معاویه بن ابی سفیان، شقیق بن سلمه رضی الله عنهم أجمعین. و از تابعین ابن سیرین، ابن شهاب زهری، ابو اسحق سبیعی، علی بن حصین، سعید بن جبیر و طاوس رحمهم الله أجمعین اینروز را روزه میگرفتند. [77]
پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم و یارانش اهتمام خاصی به روزة عاشورا داشتند و مردم را به روزه گرفتن تشویق و ترغیب می نمودند، ابن مسیب می گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، و ابوبکر و عمر رضی الله عنهما به روزه گرفتن روز عاشورا امر می نمودند.[78] عمررضی الله عنه شخصی را نزد حارث بن هشام فرستاد تا اینروز را روزه بگیرد و خانواده اش را نیز به روزه گرفتن امر نماید.[79]
چنانکه علی بن ابی طالب و ابو موسی اشعری رضی الله عنهما به روز گرفتن روز عاشورا امر می نمودند، اسود بن یزید می گوید: هیچکس را مانند علی بن ابی طالب و ابو موسی ندیدیم که به روزه گرفتن عاشورا امر نماید[80] ابو معاویه می گوید: از حضرت علی رضی الله عنه شنیدم که در روز عاشورا اعلان می نمود: ای مردم اگر کسی چیزی خورده باشد پس باقیماندة روز را روزه بگیرد، همچنین روایت است که علی رضی الله عنه امر می فرمود تا روز نهم و یازدهم با روز دهم احتیاطاً روزه گرفته شود زیرا گناهان سال قبل را محو می کند، اگر کسی متوجه نبود و در طول روز یادش آمد پس باقیماندة روز را روزه بگیرد[81]. به عایشه رضی الله عنها گفته شد که علی رضی الله عنه به روزه گرفتن عاشورا امر می نماید! عایشه رضی الله عنها فرمود: علی از همه به سنت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم داناتر است[82] . روایات فوق و دیگر روایات دلالت به حرص این صحابی جلیل القدر به روزه گرفتن عاشورا می نماید.
روزة موسی علیه السلام در عاشورا
فرعون در کفر و سرکشی اش افراط نمود و نخواست به اوامر فرستادة خدا گردن نهد، و تصمیم گرفت تا موسی علیه السلام را به قتل رساند خداوند به موسی علیه السلام امرکرد که با قومش « بنی اسرائیل» مصر را ترک کرده شب هنگام به شکل مخفیانه بسوی سرزمین فلسطین حرکت نمایند هنگامیکه فرعون از بیرون رفتن موسی با بنی اسرائیل آگاه گردید، با لشکرش به تعقیب آنان پرداخت، موسی علیه السلام با همراهانش هنگام صبح به ساحل دریای سرخ رسیدند، فرعون نیز با لشکرش هنگامی که آفتاب بالا می آمد به این ساحل رسیدند بنی اسرائیل سخت احساس خطر کردند، چون در مقابلشان دریا و در پشت سرشان دشمن قرار داشت، آنها یقین داشتند که مرگ و هلاکت دامنگیر آنهاست در این وقت خداوند به موسی علیه السلام وحی کرد تا با عصای خود به دریا بزند موسی علیه السلام این کار را عملی کرد همین بود که دریا به قدرت و امر خداوند شکافته شد موسی علیه السلام از میان دریا بالای زمین خشک، با همراهانش عبور نمودند، فرعون نیز در این موقع که دریا شکافته شده بود، رسید و با لشکرش داخل این راه خشک گردید تا موسی و بنی اسرائیل را نابود نماید، ولی آب دریا با هم یکجا شده، راه مسدود گردید و فرعون با لشکرش غرق شدند.
خداوند موسی علیه السلام و همة همراهانش را از این هلاکت نجات داد.[70]
قرآن کریم نجات یافتن موسی علیه السلام با قومش، و غرق شدن فرعون و لشکرش را در آیاتی چنین تصویر می نماید: »وَلَقَدْ أَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَی أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِی فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِیقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً لا تَخَافُ دَرَکاً وَلا تَخْشَی * فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِیَهُمْ مِنَ الْیَمِّ مَا غَشِیَهُمْ * وَأَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَمَا هَدَی« [71].
ترجمه: » ما به موسی پیام دادیم که شبانه بندگانم را کوچ بده، و آنگاه راهی خشک برای آنان در این دریا بگشا (راهی که چون در آن گام بگذاری) نه از فرعونیان میترسی که به تو برسند و نه (ازغرق شدن) هراسی داری، فرعون با لشکریانش آنان را دنبال کردند، دریا آنان را بگونة شگفت انگیزی در میان امواج خود گرفت، فرعون قوم خود را گمراه ساخت و هدایت ننمود».
خداوند در سورة یونس می فرماید: »وَجَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْیاً وَعَدْواً حَتَّى إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرائیلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ« [72].
ترجمه: » بنی اسرائیل را از دریا عبور دادیم فرعون و لشکریانش برای ظلم وتعدی آنان را دنبال کردند و در پی ایشان راه افتادند، تا بدانجا که غرقاب فرعون را در خود پیچید گفت: ایمان دارم که خدائی وجود ندارد مگر آن خدائی که بنی اسرائیل بدو ایمان آورده اند و من از زمرة فرمانبرداران هستم».
خداوند در سورة شعرا چنین می فرماید: »فَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِبْ بِعَصَاکَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَکَانَ کُلُّ فِرْقٍ کَالطَّوْدِ الْعَظِیمِ * وَأَزْلَفْنَا ثَمَّ الْآخَرِینَ * وَأَنْجَیْنَا مُوسَى وَمَنْ مَعَهُ أَجْمَعِینَ * ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ«[73].
ترجمه: »بدنبال آن به موسی پیام دادیم که عصای خود را به دریا بزن، دریا از هم شکافت و هر بخشی همچون کوه بزرگی گردید و در آنجا دیگران را (به موسی و قومش) نزدیک گردانیدیم، موسی و جملگی همراهان او را نجات دادیم سپس دیگران را غرق کردیم «
روزیکه خداوند موسی علیه السلام و بنی اسرائیل را نجات داد، روز عاشورا بود، لذا موسی علیه السلام و بنی اسرائیل اینروز را بخاطر شکر گذاری خداوند روزه گرفتند.
از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است زمانیکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به مدینة منوره هجرت نمود، یهودیان را دید که روز عاشورا روزه می گیرند، آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم از آنها پرسید:« این چه روزی است که شما روزه میگیرید؟» گفتند: این روز با عظمتی است خداوند در این روز موسی علیه السلام وقومش را نجات داد وفرعون ولشکرش را غرق نمود، لذا موسی علیه السلام این روز را بخاطر شکر وسپاس خداوند روزه گرفت وما نیز این روز را روزه میگیریم، پیامبر صلى الله علیه وسلم فرمود: «پس ما نزدیکتر و شایسته تر از شما به موسی علیه السلام هستیم». همین بود که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم اینروز را روزه گرفت و امر به روزه گرفتن آن نمود.[74] ابن حجر رحمة الله علیه می گوید: نوح و موسی علیهما السلام در معجزة آب، مشترک هستند زیرا طوفان کشتی نوح را حمایت نمود، و دریا برای موسی علیه السلام شکافته شد و هر دو با مردم مؤمن قومشان نجات یافتند، به همین منظور هردو بخاطر شکر گزاری خداوند اینروز را روزه گرفتند«[75].
روزه نوح علیه السلام در روز عاشورا
نوح علیه السلام اولین پیامبری است که خداوند وی را بسوی قومش فرستاد، زیرا شرک و بت پرستی اولین بار در قوم نوح علیه السلام پدید آمده بود، نوح علیه السلام نهصد و پنجاه سال قوم خود را به یگانه پرستی و توحید دعوت نمود ولی جز چند فردی از قومش کسی به سخنانش گوش فرا نداد تا آنکه باعث قهر وغضب خداوند شد، خداوند نوح علیه السلام را امر فرمود تا کشتی بسازد و مؤمنان قومش را باخود سوار نماید، سپس خداوند باران شدیدی را فرود آورد و زمین نیز آب خود را بیرون نمود و همه جا را آب فراگرفت و در نتیجه همة کافران غرق گردیدند که از جمله زن نوح علیه السلام وپسرش نیز غرق گردیدند، خداوند مؤمنان را بخاطر پیروی و فرمانبرداری شان از فرستاده اش نجات داد.[65] خداوند این قصه را در قرآن مجید چنین بیان می کند: »فَکَذَّبُوهُ فَأَنْجَیْنَاهُ وَالَّذِینَ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ وَأَغْرَقْنَا الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً عَمِینَ« [66].
ترجمه: » اما آنان او را تکذیب کردند، پس ما او را و کسانی را که باوی در کشتی بودند نجات دادیم و کسانی را که آیات ما را تکذیب نمودند، غرق کردیم، چرا که آنان مردمان نابینائی بودند »حق را نمی دیدند«.
خداوند می فرماید: »فَأَنْجَیْنَاهُ وَمَنْ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ ـ ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِینَ« [67].
ترجمه: » ما او و کسانی را که با او بودند در کشتی پر(از انسانها و حیوانهای گوناگون) نجات دادیم، سپس بقیه را غرق کردیم«.
خداوند می فرماید:«فَأَنْجَیْنَاهُ وَأَصْحَابَ السَّفِینَةِ وَجَعَلْنَاهَا آیَةً لِلْعَالَمِینَ» [68].
ترجمه: » ما نوح و سرنشینان کشتی را (از امواج طوفان) نجات دادیم و کشتی را (داستان آنرا) پند و عبرتی برای جهانیان گردانیدیم«.
خداوند روز نجات یافتن کشتی سواران را ذکر ننموده است مگر بعضی مفسران در تفسیر فرمودة خداوند »وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِیِّ«[69] » وکشتی بر کوه جودی پهلو گرفت». می گویند: که استقرار یافتن کشتی برکوه جودی روز عاشورا بود، نوح علیه السلام اینروز را بخاطر بجا آوردن شکر خداوند روزه گرفت و همه کسانی را که در کشتی با او موجود بودند اعم از انسان ها و پرندگان و درندگان و چهارپایان امر نمود تا اینروز را روزه بگیرند شکر و سپاس خداوند را بجا آورند.
از ابو هریره t روایت است که آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم روزی از نزد بعضی یهودیان می گذشت در حالیکه آنها روزه داشتند، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم از آنها پرسید: «این چه روزی است که شما روزه گرفته اید؟» گفتند: این روزی است که خداوند موسی علیه السلام و بنی اسرائیل را از غرق شدن نجات داد و فرعون را غرق نمود، و این روزیست که کشتی بر جودی استقرار یافت، سپس نوح علیه السلاموموسی علیه السلام اینروز را روزه گرفتند تا شکر خداوند را بجا آورند، پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمود:«من نزدیکتر از شما به موسی هستم و اولی تر از شما به روزه گرفتن اینروز هستم، سپس یاران خود را به روزه گرفتن اینروز امر فرمود» .
روزة پیامبران علیهم السلام در عاشورا
پیامبران علیهم السلام و اقوام شان روزه می گرفتند، و به هر دیانتی که خداوند را به یگانگی پرستش می کردند با روزة فرضی آشنایی داشتند.[59] ولی سنت و طریقة هر پیامبری در روزه گرفتن با دیگران فرق داشت، مثلاً نوح علیه السلام اکثر روزهای سال را روزه می گرفت عیسی علیه السلام یک روز روزه می گرفت و دو روز یا چند روز بی روزه می بود.[60] همچنین آدم علیه السلام سه روز از هر ماه(13-14-15) را روزه می گرفت.[61] و داود علیه السلام یک روز روزه می گرفت و یک روز نمیگرفت که اینگونه روزه بهتر و محبوبتر در نزد خداوند است.[62] و موسی علیه السلام در یک سال چهل روز آنرا روزه می گرفت،[63] و پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه وآله وسلم روزهای دوشنبه و پنجشنبه و روز های 13-14-15 از هر ماه و نهم ذی الحجه و شش روز از شوال و عاشورا را روزه می گرفت.
پیامبرانی که روز عاشورا را روزه گرفته اند نوح علیه السلام، موسی علیه السلام ، و محمد صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند و گمان می رود که عیسی علیه السلام نیز این روز را روزه گرفته است زیرا بعضی از احکام شریعت موسی علیه السلام منسوخ نگردیده بود.[64]
روز عاشورا روز مبارک، باعظمت و دارای فضیلت های بی شماری است که روزه گرفتن درین روزخجسته میان همه پیامبران پیشین معروف و مروج بوده است. نوح علیه السلام بخاطر بجا آوردن شکر خداوند که او را از قومش نجات داد این روز را روزه می گرفت. همچنین موسی علیه السلام اینروز را روزه گرفته است تا شکر خداوند را بخاطر نجات یافتنش از فرعون و قومش بجا آورد، چنانکه یهود اینروز را روزه می گیرد و نصاری اینروز را باعظمت می شمارند، قریش نیز احترامی ویژه به این روز داشتند لذا پوشش کعبه در روز عاشورا صورت می گرفت و اینروز را روزه نیز می گرفتند، به همین منظور پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه وآله وسلم روز عاشورا را گرامی میداشت و در انتظار رسیدن اینروز میمون می بود. از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است که می فرماید: » من پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم را ندیدم که روزه ای را بر دیگر روزه ها بهتر بشمارد و در جستجوی آن باشد، مگر روزة عاشورا و این ماه: یعنی ماه رمضان«[52].
به این معنی احادیث زیادی روایت شده است که همه دلالت بر فضیلت روزه گرفتن عاشورا بعد از ماه رمضان می کند، لذا آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم به روزه گرفتن عاشورا مداومت می نمود، از حفصه رضی الله عنها روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم چهار چیز را هیچگاه ترک نمی کرد: روزة عاشورا، روزة ده روز ذی الحجه، روزة سه روز از هرماه و دو رکعت نماز قبل از چاشت«[53].
روزة روز عاشورا گناهان سال گذشته را محو می کند چنانکه از ابی قتاده روایت است که از رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در مورد روزة عاشورا پرسیده شد آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم در جواب فرمود: » گناهان سال گذشته را محو می کند «[54] و مراد از محوگناهان همانا گناهان صغیره است، اگر گناه صغیره نداشته باشد پس امید است از گناهان کبیره اش کاسته شود، اگر گناه کبیره نیز نداشت پس مرتبه و مقام این مؤمن ارتقا می یابد.[55]
ملا علی قاری در مرقاه از امام حرمین نقل می کند که پاک کنندة گناهان صغیره است، و از قاضی عیاض نقل می کند که نظر اهل سنت درین مورد همانا صغائر است اما گناهان کبیره به توبه یا رحمت خداوندی محو می گردد.[56]
اما آنچه بر سر زبانهای بعضی مردم در مورد فضیلت روز عاشورا می باشد دروغ و بهتان محض است مثلاً گفته اند: آدم علیه السلام در این روز آفریده شده است و در این روز داخل بهشت گردید، ودرین روز خداوند عرش، کرسی، آسمانها زمین، آفتاب، مهتاب، ستارگان و بهشت را آفریده است، و یا اینکه گفته اند درین روز ابراهیم علیه السلام و عیسی علیه السلام آفریده شده اند و یا اینکه ادریس علیه السلام بالا برده شد و یا به سلیمان علیه السلام پادشاهی زمین سپرده شد، و چشمان یعقوب علیه السلام بینا گردید، و ایوب علیه السلام از مرض شفا یافت و امثال اینها همه نادرست است، بعضی ها از پاداش نماز خواندن در این روز صحبت می کنند، یا از فراخی روزی و نفقه بر اهل و عیال و سرمه نمودن و عطرپاشیدن و حنا گذاشتن و پختن حبوبات در این روز صحبت می نمایند که همه ساختگی و افترا بوده و بر هیچ دلیلی استوار نیست.
ولی سوالی که اینجا مطرح می شود این است که از پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم در مورد روزة عرفه روایت شده است که گناهان دو سال را محو می کند چنانکه می فرماید: «امیدوارم که خداوند روزة روز عرفه را سبب محو شدن گناهان یک سال قبلش و یک سال بعدش قرار دهد و امیدوارم که خداوند روزة عاشورا را سبب کفارة گناهان سال گذشته قرار دهد»[57].
ظاهر این حدیث اینست که روز عرفه افضل و بهتر از روز عاشورا است. بعضی علما درین مورد چنین گفته اند: حکمت در فضیلت روز عرفه بر روز عاشورا آنست که عرفه روز محمدی است، یعنی روزه گرفتن این روز مختص به امت محمد صلی الله علیه وآله وسلم است و عاشورا روز موسوی است و پیامبرمان صلی الله علیه وآله وسلم افضل ترین پیامبران (علیهم السلام) است لذا یک روزش محوکنندة گناهان دو سال می باشد.[58]
علما روزة روز عاشورا را به چهار نوع تقسیم نموده اند که از قرار ذیل می باشد:[40]
نوع اول: روزه گرفتن نهم، دهم و یازدهم محرم.
نوع دوم: روزه گرفتن نهم و دهم محرم.
نوع سوم: روزه گرفتن نهم و دهم یا دهم با یازدهم محرم.
نوع چهارم: روزه گرفتن دهم محرم.
نوع اول: روزه گرفتن نهم و دهم و یازدهم محرم: این نوع بهترین و افضلترین انواع فوق بشمار می رود و دلیل افضلیت آن حدیث ابن عباس رضی الله عنه است که آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: » روز عاشورا را روزه بگیرید و با یهود مخالفت نمایید، یک روز قبل و یک روز بعدش را نیز روزه بگیرید«[41].
فوایدی که در روزه گرفتن نهم و دهم و یازدهم محرم موجود است:
1- پاداش روزة یکماهه برای روزه دار داده می شود زیرا یک نیکی در میزان خداوند برابر با ده نیکی است.
2- روزه گرفتن در ماه محرم بهتر از هر ماهی بعد از رمضان است.
3- با گرفتن روزة نهم و یازدهم همراه با دهم محرم، مخالفت با روزة یهود می باشد.
4- گناهان یک سال قبل مورد عفو قرار می گیرد مشروط براینکه از گناهان کبیره اجتناب ورزیده شود.[42]
نوع دوم: روزه گرفتن نهم و دهم محرم: درین مورد احادیث زیادی وارد است که بطور نمونه حدیثی را که امام مسلم از ابن عباس رضی الله عنهما روایت کرده است ذکر می نمائیم: هنگامیکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عاشورا را روزه گرفت و امتش را به روزه گرفتن این روز امر فرمود یاران آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: ای رسول خدا این روز با عظمتی نزد یهود و نصاری است، آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:» هر گاه سال آینده اینروز فرا رسید إنشاء الله روز نهم را نیز روزه خواهیم گرفت«[43].
و در روایت دیگری چنین آمده است: » اگر زنده بودیم با آنها مخالفت می ورزیم و روز نهم را روزه می گیریم«[44].
فواید روزه گرفتن نهم و دهم محرم:
1- مخالفت با یهود، زیرا آنها تنها روز دهم محرم را روزه می گرفتند.
2- احتیاط در روزة دهم محرم، ترس از ناقص بودن مهتاب و یا احتمال خطا نمودن در تعیین روز نهم محرم، که شاید روز دهم باشد.
3- دوری از روزه گرفتن منفرد مانند روز جمعه که بعضی ها مکروه گفته اند.[45] ابن عباس رضی الله عنهما روز نهم و دهم را روزه می گرفت تا روز عاشورا را از دست ندهد.[46]
نوع سوم: روزه گرفتن نهم و دهم و یا دهم با یازدهم ماه محرم: دلیل این نوع حدیث ابن عباس رضی الله عنهما است که آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم در مورد روزة عاشورا فرموده است:
اینروز «عاشورا» را روزه بگیرید و یکروز قبلش و یا یک روز بعدش را نیز روزه بگیرید و با یهود مشابهت اختیار نکنید»[47]. ابن همام می نویسد: گرفتن روزه عاشورا مستحب است همچنین روزه گرفتن یک روز قبل و یا یک روز بعدش نیز مستحب است، زیرا روزة منفرد عاشورا مکروه است چون مشابهت با یهود می باشد.[48] روزه گرفتن نهم محرم از سه نگاه مطلوب است:
1- احتیاط در روز عاشورا 2- از روزهای دهة اول ماه محرم است 3- و از روزهای ماه حرام بشمار می رود.
روزه گرفتن دهم محرم نیز ازسه نگاه مطلوب می باشد:
1- اینکه روز عاشوراست 2- از روزهای دهة اول ماه محرم است3 - از جملة روز های ماه حرام می باشد.
و روزه گرفتن یازدهم محرم از دو نگاه مطلوب می باشد.
1- احتیاط نمودن در روز عاشورا. 2- از روزهای ماه حرام بشمار می رود.[49]
نوع چهارم: روزه گرفتن دهم محرم به تنهائی: این مرتبه از پائین ترین مراتب روزة عاشورا می باشد و دلیل آن حدیث عایشه رضی الله عنها است که فرموده است: آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم روز دهم محرم را به روزه گرفتن امر فرمود.[50] بعضی از علماء روزه گرفتن دهم محرم را به تنهائی مکروه گفته اند، مگر حکم نمودن به کراهیت آن بطور قطعی درست نبوده زیرا پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم در طول حیاتش عاشورا را بطور منفرد روزه می گرفت و در آخر آرزو داشت تا در سال آینده روز نهم را با دهم محرم روزه بگیرد.[51]
عبدالله بن عباس رضی الله عنهما حکمت روزة روز عاشورا را چنین بیان می کند: زمانیکه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به مدینه منوره هجرت نمود، یهود را دید که روز عاشورا روزه می گیرند حضرت علیه السلام از آنها پرسید:» این چه روزی است؟« گفتند: این روز نیکی است، روزیکه خداوند بنی اسرائیل را از چنگ دشمن نجات بخشید، لذا موسی علیه السلام این روز را روزه گرفت. آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم فرمود:
» من از شما به موسی نزدیکترم«. همین بود که این روز را روزه گرفت و امتش را به روزه گرفتن این روز خجسته امر فرمود.[34]
پیامبر گرامی مان صلی الله علیه وآله وسلم خویش را نزدیکتر و شایسته تر از دیگران به موسی علیه السلام و پیروی از وی می دانست. زیرا پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و امتش با موسی علیه السلام در اصول دین متفق اند و کتابش تورات را تصدیق می نمایند، ولی شما یهودیان از پیروی موسی علیه السلام دست کشیدید و سرباز زدید و در کتابش تحریف و تغییر ایجاد نمودید، همچنین پیامبرعلیه السلام در رسالت با موسی علیه السلام مشترک است و برادری دینی و نزدیکی آشکار میان ایشان وجود دارد زیرا در فرمانبرداری و پیروی اوامر خداوند با موسی علیه السلام نسبت به دیگران پیش قدم و پیشتاز است، به همین منظور خودش این روز را روزه گرفت و امتش را نیز به روزة عاشورا امر فرمود.
در همان وقت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم دوست داشت تا با اهل کتاب موافقت و نزدیکی وجود داشته باشد خصوصاً در مسائلی که از طرف خداوند مأمور به مخالفت آنها نشده باشد، همچنین آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم میخواست تا میان اهل کتاب و مسلمانان فضای محبت و الفت ایجاد گردد، اما هنگامیکه عداوت، دشمنی و ضدیت آنها را در مقابل مسلمانان درک کرد، بعد از فتح مکه به مخالفت با آنها دستور داد.[35]
پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم آگاهی داد که خود و امتش مستحق تر و نزدیکتر به موسی علیه السلام نسبت به یهود اند، هنگامیکه موسی علیه السلام شکر خداوند را بجا آورد و این روز را روزه گرفت پس ما باید به طریق اولی به ایشان اقتدا نمائیم و از ایشان پیروی کنیم، به ویژه اگر بگوییم: شریعت امت های قبلی برای ما شریعت است به شرط اینکه با شریعت ما تعارضی نداشته باشد. تعظیم نمودن پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آنچه راکه موسی علیه السلام با عظمت شمرده است از نگاه پیروی شریعت موسی علیه السلام نبوده بلکه از نگاه موافقت شریعت وی با شریعت محمد صلی الله علیه وآله وسلم می باشد، یا اینکه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم روزة عاشورا را بخاطر نجات یافتن موسی علیه السلام از چنگ فرعون و شکر گذاری خداوند از این واقعة بزرگ روزه گرفت چنانکه آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم هنگامیگه از قبول توبة داود علیه السلام آگاه گردید به سجده افتاد و شکر خداوند را بجا آورد،[36] روزه گرفتن آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم در روز عاشورا اختیاری بود نه واجب و فرض.[37]
ولی الله دهلوی می فرماید: راز و سرّ در مشروعیت روزة عاشورا اینست که چون خداوند موسی علیه السلام را از فرعون و قومش نجات داد موسی علیه السلام بخاطر شکر گذاری خداوند این روز را روزه گرفت، به همین ترتیب این روز میان اهل کتاب و عرب سنتی بجا ماند، سپس پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم اینروز را مورد تأیید قرار داد.[38] پس حکمت از گرفتن روزة عاشورا همانا شکر گذاری خداوند بخاطر نجات موسی علیه السلام از فرعون است، و هر که اینروز را روزه بگیرد واقعاً در شکر گذاری خداوند با موسی علیه السلام اشتراک نموده است و این اجر و پاداش بزرگ را غنیمت شمرده است.[39]
علما اتفاق دارند که روزة روز عاشورا سنت است.
در مورد این که آیا در ابتدای اسلام قبل از فرضیت رمضان روزة عاشورا واجب بود یا مستحب؟
دو قول مشهور از علما وجود دارد که صحیح ترین این دو قول این است که روزة عاشورا در ابتدای اسلام واجب بود و سپس حکم آن مستحب گردید، زیرا پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بعد از فرضیت رمضان کسی را به گرفتن روزة عاشورا امر ننمود.[29]
1- از عایشه رضی الله عنها روایت است که آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم به روزه گرفتن روزة عاشورا امر فرمودند. ولی هنگامی که روزة رمضان فرض گردید، بعضی در روز عاشورا روزه گرفتند و بعضی نگرفتند«[30]
2- از سلمة بن اکوع رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به مردی از قبیله اسلم دستور دادند تا به مردم قریه اش بگوید: کسیکه غذا تناول نموده است باقی روز را روزه بگیرد و کسیکه چیزی نخورده است پس روزة خود را تکمیل نماید زیرا امروز روز عاشورا است«[31].
ملاعلی قاری رحمة الله علیه می گوید: این حدیث دلالت صریح بر واجب بودن روزة عاشورا قبل از فرضیت رمضان می نماید که بعداً منسوخ گردید و حکم سنت را بخود گرفت.
3- در روایت ابو داود چنین ذکر است که نمایندگانی از اسلم نزد آن حضرت صلی الله علیه وآله وسلم آمدند پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم از آنها پرسید:
»آیا این روز را روزه گرفتید؟« گفتند: نه، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: » بقیة روزتان را روزه بگیرید و قضایش را بجا آرید».
عینی رحمة الله علیه می گوید: این حدیث دلالت صریح بر فرضیت روزة عاشورا می نماید زیرا بجا آوردن قضا جز در واجبات در چیز دیگری نمی باشد[32].
ابن قیم رحمة الله علیه می گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عاشورا را روزه می گرفت، و زمانیکه روزة رمضان فرض گردید آنرا ترک کرد. پس روزة عاشورا قبل از رمضان فرض بود سپس واجب بودنش منسوخ شد نه اینکه بگوییم مستحب بودنش منسوخ شد[33].
در ماه شعبان سال دوم هجری، خداوند روزة ماه مبارک رمضان را بر مسلمانان فرض گردانید، پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم یارانش را از روزة عاشورا منع نکرد و نه دوباره چنانکه در سال اول هجری امر نموده بود امر فرمود ولی به گرفتن روزة عاشورا تشویق و ترغیب می نمود زیرا پاداش و ثواب زیادی در آن نهفته است، پس اگر کسی روز عاشورا روزه بگیرد اجر و پاداش می گیرد و کسیکه روزه نگیرد، ایرادی بر او نیست[21] از پیامبر بزرگ اسلام حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم روایاتی نقل است که دلالت واضح به منسوخ بودن روزة عاشورا می نماید بنابراین گرفتن آن اختیاری است.
1- از عایشه رضی الله عنها روایت است که فرمود: آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم امر به روزة عاشورا نمود ولی هنگامی که روزة رمضان بر او فرض گردید فرمود: «هرکسی می خواهد، روز عاشورا روزه گیرد و هر کسیکه نمی خواهد نگیرد»[22].
2- از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که فرمود: روز عاشورا را در زمان جاهلیت روزه می گرفتیم، هنگامیکه روزة ماه رمضان بر ما فرض گردید پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: » این روزی از روزهای خداوند است هر کس می خواهد روزه بگیرد و هر کس نمی خواهد آنرا ترک کند».[23]
در مورد تعیین روز عاشورا سه دیدگاه وجود دارد: عده ای گفته اند که روز عاشورا نهم محرم است، ولی اکثر علما بر این رأی هستند که روز دهم ماه محرم روز عاشوراست که این دیدگاه راجح و مستدل است و رأی دیگر، روز یازدهم ماه محرم را روز عاشورا می داند.[24]
دلایل زیادی وجود دارد که روز دهم محرم روز عاشورا می باشد از جمله:
1- از عایشه رضی الله عنها روایت است که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به روزه گرفتن روزة عاشورا در دهم محرم امرفرمود«[25]
2- از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است که آنحضرت صلی الله علیه وآله وسلم در روز دهم محرم امر به روزه گرفتن عاشورا نمودند«[26].
3- از سعید بن مسیب و حسن بصری و عکرمه روایت است که فرموده اند: روز عاشورا دهم محرم است «[27]
خلاصة این مطلب: آنچه که میان علمای سلف و خلف مشهور و معروف است این است که عاشورا روز دهم ماه محرم می باشد».[28]
